Polskie prawo nie reguluje w sposób jednoznaczny zjawiska hejtu.  Zgodnie z definicją zamieszczoną w słowniku internetowym języka polskiego PWN, pod pojęciem hejtu należy rozumieć „obraźliwy lub agresywny komentarz zamieszczony w Internecie”. Hejt może być zatem rozumiany jako zamieszczanie agresywnych, obraźliwych, poniżających, czy też ośmieszających komentarzy. Ofiarą hejtu może stać się nie tylko celebryta, ale każdy użytkownik Internetu – zarówno osoba fizyczna, jak również przedsiębiorca.

 

 

Hejt może wywołać dotkliwe konsekwencje, zarówno w sferze majątkowej jak i niemajątkowej. Obrażające, poniżające komentarze w Internecie  godzą nie tylko w dobre imię, dobrą, nieposzlakowaną opinię danej osoby, ale również mogą wpłynąć negatywnie na psychikę (zdrowie psychiczne) osoby, która padła ofiarą hejtu. W odniesieniu do przedsiębiorców mowa nienawiści może prowadzić do utraty budowanej latami renomy danej firmy, co następnie może spowodować utratę  klientów i straty majątkowe.

SWOBODA WYPOWIEDZI A HEJT

Wolność wypowiedzi jest prawem każdego człowieka zagwarantowanym w Konstytucji. Przepis art. 54 § 1 Konstytucji stanowi, że każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Przy czym zarówno w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, jak również w orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, iż gwarantowana konstytucyjnie swoboda wypowiedzi nie ma nieograniczonego charakteru, a co za tym idzie, może doznawać pewnych ograniczeń.

Sąd Najwyższy reprezentuje stanowisko, że „swoboda wypowiedzi, w szczególności swoboda wypowiadania opinii, ma niezaprzeczalną wartość i służy realizacji ważnego interesu publicznego lub prywatnego”. Tym niemniej Sąd Najwyższy zaznacza, że „problematyczne jest wyznaczenie granicy między wypowiedzią dopuszczalną a niedopuszczalną”. Jak zauważa dalej SN „dla oceny, czy wypowiedź krytyczna mieści się w granicach chronionych zasadą wolności wypowiedzi, jest konieczne jej zakwalifikowanie jako wypowiedzi o faktach lub wypowiedzi ocennej (opinii), chociaż w praktyce rzadko dana wypowiedź przybiera taką jednoznaczną, «czystą» postać. Najczęściej występują w niej – w różnym natężeniu – elementy faktyczne i ocenne, a stopień ich natężenia oraz proporcje, w jakich występują, stanowią podstawę przyjęcia określonego charakteru wypowiedzi. W takich wypadkach należy zbadać, czy w wypowiedzi można wyodrębnić elementy poddające się testowi według kryterium prawda/fałsz, po czym – konsekwentnie – test taki przeprowadzić” (wyrok SN z 18.01.2013 r., sygn. akt IV CSK 270/13).

Przyjąć zatem należy, że hejt, mowa nienawiści wykraczają poza ramy swobody wypowiedzi,  co skutkuje tym, iż osobę dopuszczającą się takich zachowań można pociągnąć na podstawie obowiązujących przepisów prawa zarówno do odpowiedzialności cywilnej (z tytułu naruszenia dóbr osobistych) jak również do odpowiedzialności karnej (za przestępstwo m.in. zniewagi lub zniesławienia).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA – NARUSZENIE DÓBR OSOBISTYCH

Obraźliwe, poniżające komentarze w Internecie  godzić mogą w dobra osobiste użytkowników Internetu. Najczęściej naruszanym dobrem osobistym jest naruszenie dobrego imienia, tzw.  dobrej, nieposzlakowanej opinii danej osoby lub renomy przedsiębiorcy. Hejt może również wpłynąć negatywnie na stan zdrowia psychicznego danej osoby fizycznej.

Zgodnie z przepisem art. 23 Kodeksu cywilnego dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

W myśl art. 24 § 1 Kodeksu cywilnego ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Zasadę tę wprowadza art. 448 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Nadto, zgodnie z przepisem art. 24 §  2 Kodeksu cywilnego, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

Reasumując, na gruncie prawa cywilnego osobom, których dobra osobiste zostały naruszone poprzez hejt (mowę nienawiści), przysługują następujące roszczenia:

– roszczenia niemajątkowe tj. roszczenie o zaniechanie naruszania dóbr osobistych, roszczenie o usunięcie skutków naruszenia (np. usunięcie obraźliwych komentarzy, opublikowanie przeprosin itp.), oraz:

– roszczenia majątkowe tj. roszczenie o zapłatę odszkodowania za poniesioną szkodę majątkową (np. straty poniesione przez przedsiębiorstwo) lub roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (w przypadku szkody niemajątkowej).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

Hejt nie został zdefiniowany w sposób jednoznaczny w przepisach prawa i nie stanowi samodzielnego przestępstwa, może jednak przybrać postać różnych innych przestępstw stypizowanych w przepisach kodeksu karnego.

Najczęściej, na gruncie przepisów prawa karnego, hejt będzie kwalifikowany jako przestępstwo zniewagi lub zniesławienia.

Przestępstwo zniesławienia (pomówienia) zostało stypizowane w przepisie art. 212 kodeksu karnego. Czyn ten polega na pomówieniu innego podmiotu (osoby, grupy osób, instytucji, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej) o takie postępowanie bądź właściwości, które mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub też narazić na utratę zaufania potrzebnego dla określonego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Przestępstwo znieważenia (obrażenia) zostało scharakteryzowane w przepisie art. 216 Kodeksu karnego, zgodnie z którym kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.  W doktrynie prawa karnego wskazuje się, że „zniewaga to ubliżenie komuś słowem lub czynem, ciężka obraza. Najczęściej zewnętrzną jej postacią są słowo (epitet), gest, pismo, rysunek, a nawet – jak się wydaje – zachowanie (np. odwrócenie się plecami). To, czy dane słowo, gest bądź zachowanie uznane zostanie za zniewagę, zależy od reguł obyczajowych występujących w danej społeczności (środowisku)” (M. Kalitowski w: M.Filar, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, LEX). 

Hejt może stanowić również inne przestępstwa jak na przykład uporczywe nękanie (tzw. stalking), groźbę karalną,  czy dyskryminację na tle przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej itp.

Niezależnie jednak od tego, czy zdecydujemy się bronić swoich praw na gruncie prawa cywilnego lub na gruncie prawa karnego, warto również zwrócić się do administratora portalu z żądaniem usunięcia negatywnych, agresywnych komentarzy lub wpisów.

Dorota Groszfeld – radca prawny, członek Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie, www.kancelariadg.com; e-mail: d.groszfeld@oirpwarszawa.pl

Tekst powstał w ramach kampanii Europejskiego Klubu Kobiet Biznesu “Nie hejtuję-motywuję”, której ambasadorkami zostały: Katarzyna Miller, Anna Maruszeczko, Monika Richardson, Teresa Rosati, Weronika Rosati, Katarzyna Pakosińska, Beata Sadowska i Anna Korcz. Jej pomysłodawczynią jest Ilona Adamska, założycielka i prezes Klubu.